جلوخان ، پیشخان : این فضا بیشتر در بناهای بزرگ بخصوص در مساجد دیده میشود ، فضایی شهری که امکان برخی فعالیت های اجتماعی مرتبط با عملکرد بنا را فراهم می اورد. در عین حال در کنار سردر ، به ورودی بنا تاکید می کند.
پیش طاق : این بخش ایوانی است رو به بیرون همچون جلوخان . معمولا در ورودی های پیچیده حضوری پر رنگ دارد . پیش طاق دارای تزیینات بسیار پر کاری است.
درگاه : درب و درگاه دو مفهوم به هم پیوسته هستند و از لحاظ عملگری نقش کلیدی در ورودی ایفا میکنند. درب های چوبی و فلزی با تزیینات مفصلی چون منبت و معرق کاربرد فراوان داشته اند.
سردر: سردر مفهوم فضایی نیست بلکه کاربرد و سطحی تزیینی است که مجموعه ورودی را از بیرون قاب میگیرد . از جمله تزیینات سردر میتوان به کاشی کاری اشاره کرد.
هشتی : پس از عبور از درگاه ، هشتی مهمترین بخش از فضای ورودی است که داخل بنا قرار میگیرد، این فضا ضرورتا هشت ضلعی نیست ولی رایج ترین شکل آن است. فضایی برای انتظار، ملاقات های کوتاه، و محل قرار گیری سنگاب از کارکرد های این فضا است.
میان در : به درب میان هشتی و اندرون خانه می گفتند.
سنگاب : ظرف بزرگ و سنگی که در آن آب میریختند که بیشتر در مساجد و تکایا قرار داشت.
دالان : راهرویی سرپوشیده بین هشتی و اندرون خانه ، فضایی است که هشتی را به حیاط یا سایر فضاهای خانه ارتباط می داد. این فضا معمولا ساده و بدون تزیینات بود.
رواق : پیشگاه سرپوشیده خانه بود.
روزن : سوراخی بود جهت ورود نور به هشتی .
برگرفته از مجله معمار شماره ۵۹
بخشی از کتاب ۱۵ سال اسکیس کارشناسی ارشد و دکتری معماری نوشته مهندس مهدی دریانی
