سیل در ایران
در این مقاله سعی برا این است با نگاه به زوایای دیگر سیل، به بررسی شایعاتی که در فضای مجازی میچرخد بپردازیم:
پس از بارندگی‌های گسترده و وقوع سیل در بیشتر مناطق ایران، صحبت‌هایی مبنی بر این که ایران وارد ترسالی شده است، به گوش می‌رسد. اما آیا این موضوع واقعیت دارد و دوره خشکسالی به اتمام رسیده است؟
اما آیا ایران وارد دوره ترسالی شده و دوره خشکسالی تمام شده است؟
در روزهای اخیر شاهد بارندگی‌های شدید و گسترده در سراسر کشور بودیم که متاسفانه در برخی مناطق منجر به جاری شدن سیل شد و در نتیجه خسارات زیادی به بار آمد و حتی ده‌ها کشته بر جای گذاشت. پس از این اتفاقات، شایعات زیادی در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شد؛ برخی این بارندگی‌ها را حاصل بارورسازی ابرها می‌دانستند و برخی نیز از دستکاری اقلیمی توسط خارجی‌ها و استفاده از پروژه هارپ می‌گفتند که البته هر یک از این شایعه‌ها توسط صاحب‌نظران تکذیب شد.
اما یکی دیگر از شایعه‌هایی که به سرعت در شبکه های اجتماعی دست به دست شد و حتی برخی مسئولان نیز به آن اشاره کردند این بود که دوره خشکسالی پس از 20 سال به اتمام رسیده و اکنون وارد دوره ترسالی شده‌ایم. چند روز پیش رضا اردکانیان، وزیر نیرو در مصاحبه‌ای اظهار کرد پس از گذر سال‌های خشک شدید، بلافاصله ترسالی‌های شدید رخ می‌دهد و ما باید کشور را برای ترسالی‌های شدید پیش رو آماده کنیم.
باید برای دوره ترسالی آماده شویم؟
مصاحبه‌ای از پرفسور کردوانی، یکی از بنیان‌گذاران هواشناسی ایران منتشر شد و از قول او گفته شد که خشکسالی ایران پس از 20 سال به اتمام رسیده است. در این مصاحبه آمده است که این خشکسالی در سال 1377 به دلیل فاز مثبت اقیانوس اطلس شمالی آغاز شد و بادهای باران‌آور که از این اقیانوس وارد ایران می‌شد و دارای رطوبت و سرما بود متوقف شد. اما حالا شش ماهی است که اقیانوس اطلس به شدت روند منفی را طی می‌کند و در نتیجه از اواسط فروردین هوای خنک نصیب ایران می‌شود و این روند تا اواسط خرداد ادامه خواهد داشت.
به همین خاطر، در این مدت باران‌های زیادی نصیب غرب ایران شد و در ادامه، امسال تابستان چند درجه خنک‌تر می‌شود. در نیمه دوم تابستان هوا کاملا خنک خواهد شد و در پاییز نیز باران‌های زیادی نصیب ایران می‌شود. در پاییز امسال احتمالا پدیده ال نینو رقم می‌خورد. همچنین زمستان امسال نیز بسیار سرد و پربارش خواهد بود و این روند پربارشی 20 تا 40 سال ادامه پیدا می‌کند.
این مصاحبه‌ها در حالی منتشر شده که تا همین یک ماه پیش گفته می‌شد خاورمیانه به سمت خشک‌تر و گرم‌تر شدن پیش می‌رود و حتی در آینده دور خاورمیانه غیر قابل سکونت خواهد شد. طبق معمول هم این اظهار نظرها را به دانشمندان و ناسا نسبت می‌دادند و هیچ دلیل و توجیه علمی نیز وجود نداشت. این در حالی است که در علم هواشناسی هیچ روش اطمینان‌بخشی که بتواند به ما بگوید در چند ماه آینده وضع هوایی چگونه خواهد بود، نداریم چه برسد به این که بخواهیم برای سال‌های آینده پیش‌بینی کنیم و بگوییم دوره خشکسالی یا ترسالی در راه است. حتی همین پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت برای چند روز آینده نیز گاها با خطا همراه می‌شوند.
شایعه فرا رسیدن دوره ترسالی
به دنبال پخش شدن شایعات درباره فرا رسیدن دوره ترسالی، پرفسور کردوانی مصاحبه‌ای که از قول وی در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شد را تکذیب کرد و گفت من به هیچ وجه نگفتم خشکسالی ایران به اتمام رسیده و دوره ترسالی را در پیش داریم و حتی یک کلمه از این خبر هم متعلق به من نیست. کردوانی در ادامه اظهار کرد:
شرایط جوی ایران به دلیل گرم شدن زمین، در کنار افزایش بارندگی در مناطق پرباران و کاهش بارش در مناطق کم‌باران، بی نظم هم شده است. در این شرایط ممکن است مثلا در یزد که کم‌باران است در یک ساعت به اندازه دو سال باران ببارد. این بارش‌هایی که اخیرا در ایران رخ داده هم اتفاقی بود و تا زمانی که کره زمین گرم است، ما در خشکسالی هستیم و نباید با این بارندگی‌ها تصور کنیم که خشکسالی تمام شده و آب و هوای ایران مرطوب شده است. امیدی نیست که این بارندگی‌ها ادامه داشته باشد و ایران همچنان در شرایط کم‌آبی و خشکسالی خواهد بود.
کاوه مدنی، استاد دانشگاه و کارشناس آب و محیط زیست هم می‌گوید بارندگی‌های اخیر، ایران را از ورشکستگی آب رها نکرده و مدیریت مصرف آب کماکان باید در دستور کار قرار بگیرد. وی خاطرنشان کرد ما چیزی به نام خشکسالی 30 ساله نداریم و کسی نمی‌تواند ترسالی یا خشکسالی 30 ساله برای ایران پیش‌بینی کند. ما از نظر علمی توان این پیش‌بینی که وارد دوره ترسالی شده‌ایم را نداریم.
 |
حتما بخوانید : پولی کردن تونل های تهران |
علت وقوع سیلاب های اخیر
به گزارش «تابناک»، این پرسشی است که طی روزهای اخیر، ذهن برخی از ایرانیان را به خود مشغول کرده است؛ پرسشی که انتشار گزارشی در یکی از خبرگزاری‌ها و مطرح کردن گزاره «جنگ اقلیم» و نام بردن از رژیم صهیونیستی به عنوان عامل این جنگ با کشورمان، پررنگ‌تر هم شده است.
گزارشی که بر اساس آن، آنچه بر سر لرستان آمده و چشم انتظار مناطق وسیعی از خوزستان است و از آن مهم تر، در شیراز و گلستان مصیبت آفریده، احتمال دارد، عمد و از سر دشمنی باشد. درست مانند احتمالی که بعد از وقوع زلزله‌های مخرب و مرگبار توسط برخی مطرح می‌شود و عامل آن هارپ معرفی می‌شود.
اما این گزاره‌ها و احتمالا چقدر صحیح هستند و نظر کارشناسان درباره شان چیست؟
برای بررسی این موضوع بهتر دیدیم سراغ یکی از متخصصین حوزه علوم جو و هواشناسی برویم. دکتر جواد بداق جمالی، عضو هیأت علمی دانشکده محیط زیست و دبیر کل انجمن علمی هواشناسی ایران که دوره پسادکتری را در رشته هواشناسی کاربردی در ژاپن گذرانده و سوابق مدیریت و پژوهشی فراوانی در این حوزه دارد.
آیا بارش‌های اخیر که در بسیاری از مناطق کشورمان سیلابی شده، خسارات فراوانی به بار آورده و از همه مهم تر، جان شماری از هم وطنانمان را ربوده است، پشت پرده‌ای از جنس دشمنی دارد؟!
استاد دانشگاهی که شروع سخنانش با یادآوری این نکته مهم است که «شرایط جوی و اقلیمی، مبحث پیچیده‌ای است که تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله محلی و تمام کره قرار دارد و نتیجه بر هم کنش‌های غیر خطی از جو-اقیانوس-خشکی است.» مقدمه‌ای که در ادامه آن نکات مفصلی مورد اشاره وی قرار می‌گیرد که هرچند شاید برای عموم چندان قابل فهم نباشد، به جهت حساسیت موضوع، بهتر است عینا نقل شود و قضاوت بر عهده شما قرار گیرد.
علل علمی وقوع سیل
گاهی نوسانات دمایی روی اقیانوس آرام (پدیده نوسان جنوبی ال نینو یا انسو) می‌تواند در فاصله چند هزار کیلومتر دورتر روی خشکسالی و بارش یک کشور تأثیر بگذارد. لازم به ذکر است که انسو پدیدهای جوی- اقیانوسی است که شکل گیری فاز‌های مختلف آن مستلزم نوسان دمای آب در سطح و اعماق اقیانوس آرام استوایی است که با تحول در جریان‌های بزرگ مقیاس جوی همبستگی دارد.
فاز گرم این پدیده با افزایش دمای سطح آب اقیانوس آرام استوایی همراه است که به نام «ال نینو» شناخته می‌شود و فاز سرد آن «لانینا» نام دارد و عملکرد آن عکس پدیده ال نینو است. انسو دارای سه حالت النینو، خنثی و لانینا بوده و با تأثیر روی امواج بزرگ مقیاس جوی، الگو‌های بارش در بسیاری از مناطق کره زمین به ویژه مناطق حاره‌ای و جنب حاره‌ای را تغییر می‌دهد و به همین علت، پدیده دورپیوندی شناخته می‌شود.
وقوع سیل
گاهی هم شاخص (فشار جو) نوسانات اطلس شمالی (NAO: North Atlantic Oscillation) می‌تواند رخداد بارش در مناطق مختلف را تحت تاثیر خود قرار دهد. شاخص نوسانات شمالی بر پایه اختلاف فشار نرمال شده سطح دریا (P) بین منطقه حاره (آزور)، و کم فشار جنب قطبی (ایسلند) بنا نهاده شده است. نوسان اطلس شمالی در واقع نماینده تغییرات بادهای غربی روی اطلس شمالی در فاصله مدار ۴۰ تا ۶۰ درجه است.
ساختار اقلیمی NAO طی ماه‌های سال تغییر چندانی پیدا نمیکند و از یک ساختار دو هستهای شمالی ـ جنوبی برخوردار است. یکی از این هستهها روی گرینلند و دیگری با علامت مخالف روی عرض‌های میانه اقیانوس اطلس شمالی بین مدار ۳۵ تا ۴۰ درجه قرار می‌گیرد؛ بنابراین، رفتار جوی متأثر از کل سیستم کره زمین است. در نتیجه وقتی می‌خواهیم درباره اقلیم و شرایط جوی اظهارنظر کنیم، باید تمام ابعاد سیستم کره زمین را کامل بشناسیم و تعاملات بخش‌های مختلف مانند خشکی، اقیانوس و لایه‌های مختلف جو را بر اساس اصول علمی و مدل ریاضی منطبق بر قوانین فیزیک تحلیل کنیم.
سیل در ایران
یکی از محتمل‌ترین گزینه‌هایی که به عنوان علت بارش‌های حدی اخیر ـ که در دوره آماری صد ساله بی سابقه است ـ در کشور مطرح است، تغییرات جت استریم‌ها (رودبادها) است؛ رودباد‌هایی که در ارتفاعات جو جریان دارند و می‌توان آن‌ها را یک تونل باد پر سرعت در ارتفاعات بالا دانست که این رخداد معمولاً در ارتفاعات حدود ۱۱ هزار متر بالای سطح زمین دیده می‌شود و طی سال‌های اخیر در عرض‌های میانی کمی جابه جا شده اند که علت این جابه جایی، آب شدن یخ‌های قطبی، در نتیجه تغییر اقلیم است.
این احتمال علمی که جابه جایی جت استریم‌ها روی پدیده‌های حدی (تغییرات غیرطبیعی بارش) تاثیر می‌گذارد چند سالی است که مطرح شده و در مراکز علمی مورد بررسی قرار گرفته و اخیرا شواهدی هم در تأیید آن به دست آمده است.
در سال‌های گذشته تأثیر پدیده هایی چون ال نینو، انسو و نائو در تغییرات بارش تأیید شده و حالا موضوع جابه جایی جت استریم‌ها به عنوان عامل اصلی بارش‌های شدید ماه گذشته در خاورمیانه مطرح است. اینکه نهایتا کدام پدیده را عامل بارش‌ها بدانیم، بر اساس دانسته‌های علمی و معادلات ریاضی استوار است و به سادگی و بدون در نظر گرفتن اصول علمی نمی‌توان در این باره اظهارنظر کرد.
ممکن است این بارش‌ها نتیجه بارورسازی ابرها باشند؟
ممکن است این بارش‌ها نتیجه بارورسازی ابرها باشند؟ این یک شایعه مبتذل است که ترول‌های فضای مجازی راه انداخته‌اند. همه امکانات بشر برای بارورسازی ابرها ضرب در هزار هم بشود نمی‌تواند چنین حجمی از بارش را ایجاد کند که در این یک ماه در ایران شاهد بوده‌ایم.
تاثیر هارپ؟ این هم یک جوک دیگر فضای مجازی است.
آیا جنگل‌زدایی می‌تواند عامل سیل گلستان باشد؟ نه. قطعا “عامل ایجاد سیل” در آن منطقه جنگل‌زدایی نیست. اگر بارش با دوره برگشت ده ساله رخ داده، اما سیل شدتی مشابه سیلی با دوره برگشتت هفتاد ساله می‌داشت می‌توانستیم نتیجه بگیریم یک عامل ژئومورفولوژیک باعث تبدیل بارش به سیل شده است. اما هم بارش دوره برگشت هفتاد ساله داشته و هم خود سیل. پس هر چه بوده آن بالا در آسمان رخ داده است.
نقش عامل انسانی در سیل گلستان چقدر است؟ باید تفکیک کنیم. در ایجاد سیل یا در تبدیل آن به پدیدهای ویرانگر؟ قطعا بخش قابل توجهی از ویرانگری سیل ناشی از مولفه انسانی است. مثل تخریب پوشش گیاهی و عدم رعایت حریم رودخانه‌ها. سیل می‌توانست کمتر ویرانگر باشد اگر اقتضائات معمول اکولوژیک در مدیریت محیطی چشم‌انداز گلستان رعایت شده بود. اما با انسان و بی انسان در هر حال این سیل رخ می‌داد.
سیل شیراز
گفتنی است، سیل‌های سال جاری در کشور به دو دسته با منشأ طبیعی و انسانی تقسیم می‌شود؛ منشأ سیل شیراز، کاملا انسانی است و حاصل ساخت و ساز‌های کارشناسی نشده است. سیل شیراز، سیل طبیعی نبود؛ حجم بارش آنقدر زیاد نبود که به چنین حادثه‌ای منجر شود، به علاوه سیل، مدتی پس از پایان باران اتفاق افتاد. سیل شیراز، تنها در نتیجه ایجاد آب بندی است که طی سال‌های گذشته در نزدیکی دروازه قرآن احداث شده و از انتقال آب به رودخانه جلوگیری می‌کند.
سیل آق قلا و پیش بینی آن
سیل آق قلا هم ماحصل ساخت و ساز‌های کارشناسی نشده در طبیعت گلستان است. سیل کرخه و کارون، طبیعی است و منشاء انسانی ندارد. بارش شدید باران سبب شد حجم قابل توجهی از آب از بالادست جاری شود که بر اساس پیش بینی‌ها و هشدار‌های بموقع سازمان هواشناسی، وزارت نیرو به موقع واکنش نشان داد و توانست آب را با باز کردن دریچه‌های سدها مدیریت کند و مانع از رخداد یک فاجعه انسانی در خوزستان شد.
یک تحقیق علمی در مورد احتمال جاری شدن سیل در آق‌قلا هشدار داده بود که اکثر نقاط این منطقه به زیر آب خواهد رفت. این تحقیق در سال ۱۳۹۵ توسط یک دانشجوی کارشناسی ارشد سازه‌های هیدورلیکی، استاد گروه مهندسی آب و استادیار گروه مهندسی عمران دانشگاه تبریز صورت گرفته است.
این مقاله در زمستان ۱۳۹۶ در مجله علمی دانشگاه علوم و فنون دریایی نوشهر به چاپ رسیده است. نویسندگان مقاله با اشاره به سیل خیز بودن استان گلستان از گرگان‌رود به عنوان یکی از مهمترین شاخه‌های سیل‌خیز این استان نام برده و با شبیه‌سازی تأثیر سیل احتمالی بر آق‌قلا را بررسی کرده‌اند.
در بخشی از این مقاله که سایت خبرآنلاین آن را منتشر کرده آمده است: «با توجه به الگوی جریان شکل گرفته در سیلاب مذکور و نقشه‌های شاخص مخاطره، تخلیه کلی شهر امری ضروری به نظر می‌رسد.»
نویسندگان همچنین با اشاره به مساحت پهنه پرخطر، پیش‌بینی می‌کنند که میزان خسارات وارده سنگین خواهد بود.
توصیه‌هایی که نادیده گرفته شدند
در این مقابله پیشنهاد شده که توسعه شهر آق‌قلا نه در امتداد مسیر رودخانه که به صورت عرضی صورت بگیرد. همچنین برای محافظت از مناطق دورتر از بستر رودخانه احداث سازه‌هایی مانند دایک و دیواره‌های سیل‌بند پیشنهاد شده تا از خروج جریان در زمان سیل از این نواحی جلوگیری شود.
این تحقیق در مورد امدادرسانی به سیل‌زدگان نیز توصیه‌هایی دارد: «با مشاهده نقشه‌های شاخص مخاطره می‌توان مناطق دسترسی را تبیین و اقدامات ضروری را به انجام رساند.»
با وجود این هشدارها اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران ایران گفت در پی سیل اخیر استان گلستان بسیاری از شهروندان روستاها و شهرهای در معرض خطر، در آق‌قلا استقرار داده شدند. پس از جاری شدن سیل در آق‌قلا این افراد به جای دیگری منتقل شده‌اند.
او دلیل جاری شدن سیل در گلستان را بارندگی شدید، لای‌روبی نشدن رودخانه‌ها و پر شدن سریع سدها عنوان کرد: «رودخانه‌ها گنجایش آن حجم از آب را نداشتند و لای روبی هم به دلیل خشکسالی‌های گذشته مورد توجه قرار نگرفته بود. به دلیل پر شدن سریع سدها و سر ریزشدنشان، روستاهایی مانند آق‌قلا، زیر آب رفتند.»
در پاسخ به شایعاتی که دستکاری سایر کشور‌ها در اقلیم ایران را عامل سیل‌های اخیر معرفی می‌کنند، باید بگویم دلیل طرح چنین شایعاتی، ناآگاهی از اصول علمی و تلاش برای یافتن پاسخی ساده است؛ شایعاتی که در حد احتمال هم نیست و حاصلی به جز انحراف افکار عمومی از حقیقت ندارد.
پیشنهادات
بر اساس تجربیات بنده، این دو پیشنهاد را برای تحقق هر چه بیشتر و دقیق‌تر فرمایشات مقام معظم رهبری در پیشگیری از مخاطرات مشابه و کاهش میزان خسارات ارائه می‌شود؛
۱- تأسیس مرکز ملی هشدار مخاطرات جوی و اقلیمی مجهز به پیشرفته‌ترین سوپر کامپیوتر‌ها و سامانه‌های نرم افزاری هشدار به هنگام جفت شده برای انواع مخاطرات
۲- تاسیس مرکز ملی علوم و فناوری جوی، اقلیمی و گرمایش زمین مجهز به پیشرفته‌ترین تجهیزات برای پایش و سنجش تمامی لایه‌های جو زمین
نظر شما درباره اتفاقات آب و هوایی جدید در کشور چیست؟
منابع:
ثبت ديدگاه