سنگدانه ی بتن

تعریف

سنگدانه مصالح طبیعی ، مصنوعی یا بازیافت شده ، مانند ماسه ، شن ، سنگ شکسته ، یا سرباره ی کوره ی بلند ذوب آهن و خاک رس منبسط شده ی دانه ای ، است که در تولید فراورده های ساختمانی ، مانند بتن ، به کار می رود .

دسته بندی

سنگدانه ها از نظر اندازه بر دو دسته است :

۱- سنگدانه ی ریز 

سنگدانه ای است که تمامی آن از الک ۵/۹ میلی متر و حدود ۹۰درصد آن از الک ۷۵/۴ میلی متر (نمره ۴) بگذرد. یا به بخشی از سنگدانه که از الک ۷۵/۴ میلی متر (نمره ۴) رد شود و روی الک نمره ۲۰۰ (۷۵ میکرومتر) باقی بماند .

۲- سنگدانه ی درشت 

– سنگدانه ای است که بخش عمده ی آن بر روی الک ۷۵/۴ میلی متر (نمره ۴) باقی بماند .
سنگدانه از نظر چگالی به انواع زیر تقسیم می شود :

۱- سنگین دانه 

سنگدانه ای با چگالی زیاد که در ساخت بتن سنگین به کار می رود ، مانند سرپانتین ، باریت ، مگنتیت ، لیمونیت ، ایلمنیت ، ژئوتیت ، هماتیت ، آهن یا فولاد . چگالی ظاهری غیر متراک این سنگدانه از سرپانتین تا آهن یا فولاد ، از ۲۴۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب تا ۷۵۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب تغییر می کند.

۲- سبک دانه 

سنگ دانه ای با چگالی کم است که در ساخت بتن سبک کاربرد دارد و شامل سنگدانه های سبک طبیعی ، مانند پامیس ، خاکسترهای آتشفشانی ، توف ، دیاتومیت ، و سنگدانه های سبک مصنوعی ، مانند رس ،شیل و اسلیت منبسط شده ی شیل های دیاتومه ای ، پرلیت ، ورمیکولیت و سرباره ی منبسط یا سینتر شده و محصول نهایی احتراق کک یا ذغال سنگ است .

۳- سنگدانه با وزن معمولی 

سنگدانه ای است غیر از سنگدانه سبک یا سنگین ، که برای ساخت بتن با چگالی معمولی به کار می رود .

۴- سبک دانه برای بتن و بنایی

با چگالی ظاهری غیر متراکم حداکثر : ماسه ۱۱۲۰کیلوگرم بر مترمکعب ، شن ۸۸۰ کیلوگرم بر مترمکعب و مخلوط آن دو ۱۰۴۰ کیلوگرم بر مترمکعب
سبک دانه برای بتن عایق کاری حرارتی : با چگالی ظاهری غیر متراکم حداکثر :
الف ) پرلیت ۱۹۶ کیلوگرم بر مترمکعب ، ورمیکولیت ۱۶۰ کیلوگرم بر مترمکعب
ب ) ماسه ۱۱۲۰کیلوگرم بر مترمکعب ، شن ۸۸۰ کیلوگرم بر مترمکعب و مخلوط آن دو ۱۰۴۰ کیلوگرم بر مترمکعب

استانداردها 

ویژگی ها

سنگدانه های مورد استفاده در بتن باید با ویژگی های استاندارد ملی ایران شماره ۳۰۲ مطابقت داشته باشند .
در مورد سنگدانه های ریز و درشت باید الزامات دانه بندی ، شرح داده شده در استاندارد شماره ۳۰۲ ، رعایت گردد . مدول نرمی سنگدانه ی ریز جزو الزامات اختیاری و بین ۳/۲ تا ۱/۳ است . مواد زیان آور ، شامل کلوخه های رسی و ذرات سست ، مواد ریزتر از الک ۷۵میکرون (نمره ۲۰۰)، زغال سنگ ، لیگنیت ، یا سایر مواد سبک ، دانه های پولکی و سوزنی است . سلامت ، سایش (لس آنجلس) ، سولفات های محلول در آب و کلریدهای محلول در آب در شمار الزامات اجباری است و از حدود اعلام شده در استاندارد ویژگی سنگدانه بتن نباید بیشتر باشد .

آزمایش های استاندارد 

آزمایش هایی که لازم است ، برای تعیین کیفیت ، بر روی سنگدانه ها انجام شود شامل این موارد است : تعیین دانه بندی ، ناخالصی های آلی (ماسه) ، کلوخه های رسی و ذرات سست ، مواد ریزتر از۷۵میکرون ، زغال سنگ و لیگنیت ، سولفات های محلول در آب ، کلرید های محلول در آب ، سلامت ، دانه های پولکی (شن) ، دانه های سوزنی (شن) و سایش لس آنجلس (شن) . در صورت وجود خطر واکنش قلیایی ، لازم است آزمایش های واکنش زایی بالقوه ی قلیایی سنگدانه ها انجام شود .

استانداردهای مرجع 

– استاندارد ملی ایران شماره ۲۹۹ ، ” ماسه برای ملات سیمانی ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۳۰۲ ، ” سنگدانه های بتن – ویژگی ها ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۴۶ ، ” روش آزمون برای تعیین مقدار موادی از مصالح سنگی که از الک ۷۵ میکرون می گذرد ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۴۸ ، ” روش آزمون برای تعیین سایش مصالح سنگی درشت دانه با استفاده از ماشی لس آنجلس ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۴۹ ، ” روش آزمون مقاومت مصالح سنگی در مقابل عوامل جوی ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۷۷ ، ” روش آزمون برای دانه بندی سنگدانه های ریز و درشت توسط الک ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۷۸ ، ” روش آزمون تعیین کلوخه های رسی و ذرات خرد شونده در سنگدانه ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۷۹ ، ” روش آزمون ناخالصی های آلی سنگدانه های ریز برای بتن ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۸۴ ، ” روش آزمون برای تعیین زغال سنگ و لیگنیت ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۷۱۴۷ ، ” سنگدانه – تعیین نمک های کلریدی محلول در آب – روش آزمون ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۸۶۷۲ ، ” سنگدانه – تعیین مقدار سولفات – روش آزمون ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۱۱۲۶۹ ، ” سنگدانه – اندازه گیری دانه های پولکی ، دانه های طویل یا دانه های پولکی و طویل در سنگدانه درشت – روش آزمون “
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۸۰ ، ” تعیین وزن مخصوص انبوهی و جذب آب سنگدانه های ریز ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۸۱ ” وزن واحد و فضای خالی سنگدانه ها ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۸۲ ، ” تعیین وزن مخصوص انبوهی و جذب آب سنگدانه های درشت ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۸۳ ، ” روش تعیین رطوبت کل سنگدانه ها ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۴۹۸۵ ، ” ویژگی های سنگدانه سبک برای بتن سازه ای ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۷۱۴۶ ، ” مصالح ساختمانی – سنگدانه – کاهش دادن نمونه سنگدانه تا اندازه آزمون ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۷۶۵۶ ، ” بتن – اندازه گیری پتانسیل واکنش قلیایی سنگ های کربناتی به عنوان سنگدانه بتن با استفاده از روش استوانه سنگی – روش آزمون “
– استاندارد ملی ایران شماره ۷۶۵۷ ، ” سنگدانه های سبک مورد مصرف در بلوک های بتنی – ویژگی ها ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۸۷۵۳ ، ” قابلیت واکنش سنگدانه ها با قلیایی ها به روش ملات منشوری تسریع شده – روش آزمون ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۱۱۲۶ ، ” نمونه برداری از سنگدانه ها – آیین کار ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۱۱۵۶۸ ، ” تعیین درصد شکستگی سنگدانه های درشت – روش آزمون ”
– استاندارد ملی ایران شماره ۱۱۲۶۹ ، ” اندازه گیری دانه های پولکی ، دانه های طویل یا دانه های پولکی و طویل در سنگدانه های درشت – روش آزمون “

ایمنی ، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی

مصالح سنگی را نباید از سواحل دریاها و رودخانه ها تأمین کرد . برای حفظ محیط زیست ، لازم است از ذخایر مخلوط رودخانه های متروک و منابع کوهی استفاده شود . در فرایند تولید ، باید از انتشار گرد و خاک زیاد در کارگاه تولید سنگدانه جلوگیری شود . یکی از روش های جلوگیری از آن آب پاشی بر روی سرند اول این کارگاه هاست .
در صورت مطابقت مشخصات سنگدانه ی شکسته بازیافتنی از آوارهای ساختمانی با ویژگی های استاندارد سنگدانه ی بتن می توان ، برای کمک به حفظ محیط زیست ، در ساخت بتن ، از آنها به جای بخشی از سنگدانه طبیعی (با طرح اختلاط مناسب) استفاده کرد .

سازگاری

کاربرد سنگدانه های واکنش زا با سیمان های دارای قلیایی زیاد ، به ویژه در پروژه های مهم و آب مجاز نیست . سنگدانه های مورد نیاز در ساخت بتنی که در معرض رطوبت یا در تماس مداوم با زمین مرطوب یا در شرایط جوی رطوبت زا قرار خواهد گرفت نباید دارای موادی باشد که با قلیایی های سیمان موجب واکنش زیان بخش و انبساط شدید ملات یا بتن شود . اما اگر مقدار زیادی از این مواد در سنگدانه وجود داشته باشد ، استفاده از سنگدانه ی ریز مجاز نیست ، به شرطی که نشان داده شود که استفاده از سیمان حاوی کمتر از ۶/۰ درصد قلیایی ها یا افزودن یک ماده مانع انبساط مضر حاصل از واکنش قلیایی سنگدانه خواهد شد .

بسته بندی ، حمل و نگهداری

سنگدانه باید ، قبل از مصرف در بتن و ملات ، در جای مناسبی انبار شود . سنگدانه نباید ،برای بتن ریزی در هوای سرد ، در معرض یخ بندان و رطوبت و ، در بتن ریزی در هوای گرم ، در معرض تابش مستقیم خورشید قرار گیرد .
سنگدانه نباید در جایی یا به گونه ای انبار شود که به مواد خارجی و زیان آور آلوده گردد.
سنگدانه باید برحسب اندازه ی دانه در محل های مختلف انبار شود .
حمل و نگهداری سنگدانه ها نباید سبب جداشدگی آنها شود . هنگام حمل ، لازم است سنگدانه ، در پوشش یا درون مخزن قرار گیرد ، تا میزان آلودگی کاهش یابد . سطح انبار و تجهیزات حمل نیز باید تمیز باشد .