ضرورت توجه بیش تر به بعد انسانی در شهرسازی کشور

توسعه سریع شهرهای امروز کشور، سبب پراکندگی عناصر شهر در سازمان شهر گردیده است. فقدان سیاست‌ های صحیح توسعه کاربری‌های شهری سبب گسیختگی استخوانبندی اصلی شهرها شده و متأسفانه شهرها از انسجام ساختاری برخوردار نیستند. اگر چه امروزه از توسعه‌ های شهری گریزی نیست و به ناچار باید مثل دیگر نقاط جهان پیشرفت و توسعه شهری داشت؛ ولی مشکل از جایی آغاز می‌ گردد که در شهرسازی امروز کشور، توسعه شهری همه‌ جانبه فراموش شده است؛ بگونه ای که توسعه ای نامتوازن از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ساخت و ساز شهری در شهرها گسترش یافته است.

طاهره نصر _ ریاست گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور

مهندس طاهره نصر با بیان این مطلب می افزاید: شاید بتوان «پایداری» در توسعه را مفهومی دانست که باید با تأکید بیش تر در شهرسازی امروز کشور مدنظر قرار گیرد. در تعریف توسعه پایدار شهری بر ضرورت توجه به بهبود کیفیت زندگی در یک شهر که شامل اجزای اقتصادی، اجتماعی، سازمانی، سیاسی، زیست محیطی بدون تحمیل مشکلات به نسلهای آینده است تأکید شده است؛ مشکلاتی که منجر به کاهش سرمایه طبیعی و افزایش بدهیهای محلی می گردد. توسعه پایدار، پارادایمی الهام بخش است که طی بیست و پنج سال گذشته حکومتها، سازمانهای تجاری و شهروندان نیز آن را بعنوان یک اصل راهنما پذیرفته اند و برای رسیدن به اهداف مورد نظر و سنجش آن راهکارهایی اندیشیده اند.

موضوع توسعه پایدار شهری از جمله مباحث مهم در شهرسازی معاصر است که بخش عمده ای از ادبیات علمی توسعه شهری و نیز سیاستها، برنامه ها و طرحها را به خود معطوف کرده است. برای دستیابی به توسعه پایدار در بافتهای شهری توجه به مؤلفه های کالبدی شهری، هویت شهری و استفاده بهینه و مناسب از این ویژگیها، میتواند بعنوان ابزار مناسب و قابل درک مدنظر قرار گیرند. مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی که جنبه کیفی دارند، مؤلفه های کالبدی میتوانند جنبه عینی داشته و بصورت فیزیکی، جایگاه و نقش خود را به نمایش گذارند. مبحث مؤلفه های کالبدی توسعه پایدار شهری دسترسیها، عملکردها، فرم و شکل ساخت و سازها مد نظر قرار گرفته اند که شامل ارتقاء سیستم دسترسی، استفاده از کاربری مختلط، فشرده سازی و تمرکز کاربریها و افزایش میزان کارایی، فرم و عملکرد بافت- بوم شناختی- خوانایی و ایجاد هویت است.

به گفته وی، در شهرها، مفاهیم پایداری و توسعه پایدار شهری بر پایه طرفداری از منطق و ابعاد اکولوژی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فضایی و نیز تقابل این ابعاد است. هر چند همواره به مزایای زیست محیطی و اجتماعی پایداری توجه شده است ولی جنبه های سودآوری اقتصادی کم تر مورد توجه واقع شده است. طبق این اساس بررسی و تبیین نظریه های شهر پایدار و توسعه پایدار شهری در فرایند بازآفرینی، نوسازی و بهسازی شهری نیز لازم و ضروری است. مفهوم شهر پایدار شهری است که به علت استفاده اقتصادی از منابع، اجتناب از تولید بیش از حد ضایعات و بازیافت آن تا حد امکان و پذیرش سیاستهای مفید در دراز مدت، قادر به ادامه حیات خود باشد. بنابراین میتوان گفت که بهسازی و نوسازی و حیات بخشی با هدف توسعه پایدار هماهنگی فراوانی دارد و اقدامات نوسازی و بهسازی شهری بدنبال تحقق توسعه پایدار شهری است. میتوان گفت ایده پایداری، مفهومی است که ۴ مؤلفه زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را توأماً مورد توجه قرار میدهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد شیراز با ابراز تأسف از این که ناهنجاریهای سیمای شهرها و همچنین ناهنجاریها و معضلات سکونت در شهرها و عدم توجه به روانشناسی محیطی در طراحیهای صورت گرفته حاکی از عدم توجه به توسعه مطلوب شهرها و نیز عدم توجه به توسعه پایدار شهرهای کشور است، تصریح کرد: براساس قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب سال هفتاد و پنج ارتباط با تحقق پذیری برنامه های توسعه شهر در راستای تحقق اسناد توسعه شهری مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین از مسئولیتهای شورای شهر برنامه های شهری و توسعه شهری، مدیریت شهری و زمینه های جذب درآمدهای پایدار شهری، حقوق مدنی و جلب مشارکت اقشار مختلف و توجه به حقوق شهروندی ذکر شده است.

ضرورت توجه بیش تر به بعد انسانی در شهرسازی کشور

نصر، با طرح این سؤال که به راستی تا چه حد در توسعه های امروز شهری به مردم و حقوق شهروندی آنها اهمیت داده می شود، پاسخی این چنین میدهد: شاید بتوان ساده ترین حق مردم و شهروندان را از زندگی، دوری از آلودگیهای شهری دانست. اما آیا تدبیری برای چگونگی قرارگیری ساختمان و چگونگی تدبیر برای ارتفاع ساختمان که از مسایلی است که ارتباط مستقیم با مؤلفه های طبیعی هویتی هر شهر دارد اندیشیده میشود یا همه چیز قربانی مسائل اقتصادی شده است؟ و این خود مسأله ای است که متأسفانه حقوق شهروندی را نیز خدشه دار کرده است. لازم به ذکر است که معماران سنّتی شهرها را طبق «رون شهری» بنا میکردند و به تمام مؤلفه های هویت طبیعی و در واقع به بوم و اقلیم منطقه توجه میکردند. این در حالیست که امروزه فقط توجه به ساخت و ساز در شهرها مد نظر است و نه توجه به بوم و بستر و اقلیم منطقه. و همین سبب شده که چهره تمام شهرها یکسان باشد.

عضو شورای مرکزی سازمان، در نتیجه گیری بیان کرد: شاید بتوان اهدافی را که در شهرهای امروز باید به آن دست یافت، ایجاد محیط زیست بهتر برای مردم (بگونه ای که با ایجاد کارآیی بیش تر و ایجاد برابری و عدالت اجتماعی برای مردم همراه باشد)؛ توسعه همه‌جانبه شهر (بگونه ای که از منظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی مدنظر باشد)؛ توجه به ارتقاء عملکرد و زیبایی در ساخت‌وساز (که البته با توجه به محیط مناسب شهروندان برای سکونت و هم چنین توجه به هویت معماری و شهرسازی اصیل ایرانی همراه باشد)؛ توجه به برنامه ‌ریزی شهری (به ‌گونه‌ای که ایجاد تعادل در نحوه استفاده از زمین‌شهری را همراه داشته باشد) و توجه به ضوابط مربوط به نحوه استفاده از زمین (بگونه ای که در تفکیک و ساخت ساختمان ‌ها نیز مسائل انسانی مدنظر قرار گیرد)، دانست.